Europejski Dzień Wiedzy o Antybiotykach

Aktualności:

INFORMACJE DLA SZPITALI

Summary of latest EARS-Net data on antimicrobial resistance surveillance in the EU/EEA - 2019
Summary of latest ESAC-Net data on antimicrobial consumption surveillance in the EU/EEA - 2019

Epidemiological situation, laboratory capacity and preparedness for carbapenem-resistant Acinetobacter baumannii in Europe, 2019
Will coronavirus disease (COVID-19) have an impact on antimicrobial resistance?

Na czym polega problem?

Bakterie oporne na antybiotyki są codziennym zjawiskiem występującym w szpitalach w całej Europie. Dlaczego należy propagować rozważne stosowanie antybiotyków?

Właściwe stosowanie antybiotyków może zapobiec pojawianiu się, selekcji i rozprzestrzenianiu się bakterii opornych na antybiotyki.

Występowanie bakterii opornych na antybiotyki stało się codziennym zjawiskiem szpitali w całej Europie.
Niewłaściwe stosowanie antybiotyków może powodować infekcję bądź kolonizację pacjentów bakteriami opornymi na antybiotyki, takimi jak: Staphylococcus aureus opornymi na meticylinę (MRSA), enterokokami wankomycyno opornymi (VRE) oraz wieloopornymi pałeczkami Gram-ujemnymi.
Niewłaściwe stosowanie antybiotyków wiąże się z podwyższoną częstością pojawiania się zakażeń Clostridium difficile.
Występowanie, selekcja oraz rozprzestrzenianie opornych bakterii stanowi zagrożenie bezpieczeństwa pacjentów w szpitalach:

Zakażenia wywołane bakteriami opornymi na antybiotyki powodują wzrost zachorowalności i śmiertelności pacjentów jak również wydłużenie okresu hospitalizacji.
Oporność na antybiotyki często prowadzi do opóźnienia włączania właściwej terapii antybiotykowej.
Niewłaściwa bądź opóźniona terapia antybiotykowa u pacjentów z ciężkimi zakażeniami wiąże się z gorszymi wynikami leczenia oraz niejednokrotnie śmiercią pacjenta.
Liczba antybiotyków będących w badaniach klinicznych jest niewielka i jeśli oporność na antybiotyki będzie nadal wzrastać, nie będzie wkrótce antybiotyków gwarantujących efektywną terapię.

W jaki sposób stosowanie antybiotyków wiąże się z powyższym problemem?

Pacjenci hospitalizowani zostaną z dużym prawdopodobieństwem poddani terapii antybiotykowej, która jak wskazują dane nawet w 50% przypadków może być nieskuteczna.
Niewłaściwe stosowanie antybiotyków w szpitalach jest jednym z głównych czynników, powodujących powstawanie oporności na antybiotyki.
Niewłaściwe stosowanie antybiotyków może przejawiać się w następujących działaniach:

Gdy antybiotyki przepisywane są na wyrost;
Gdy terapia antybiotykowa włączana jest zbyt późno u poważnie chorych pacjentów;
Gdy spektrum terapii antybiotykowej jest zbyt wąskie bądź zbyt szerokie;
Gdy dawka antybiotyku jest zbyt niska bądź zbyt wysoka w porównaniu z dawką właściwą dla danego pacjenta;
Gdy trwanie terapii antybiotykowej jest zbyt krótkie bądź zbyt długie;
Gdy terapia antybiotykowa nie zmienia się na celowaną wraz z dostępnością wyniku badania mikrobiologicznego.

Dlaczego warto promować rozważne stosowanie antybiotyków?

Rozważne stosowanie antybiotyków może zapobiegać występowaniu, selekcji oraz rozprzestrzenianiu bakterii opornych na antybiotyki.
Zmniejszenie zużycia antybiotyków prowadzi do ograniczenia zakażeń Clostridium difficile.

W jaki sposób promować rozważne stosowanie antybiotyków?

Wielorakie strategie takie jak edukacja, stosowanie rekomendacji terapeutycznych opartych na faktach naukowych (EBM), właściwa polityka antybiotykowa, konsultowanie lekarzy przez specjalistów chorób zakaźnych, mikrobiologów lub farmaceutów, mogą skutkować prowadzeniu lepszej terapii antybiotykowej a tym samym zmniejszeniem oporności na antybiotyki.
Monitorowanie oporności na antybiotyki oraz ich zużycia w szpitalach dostarcza pożytecznych informacji przydatnych w empirycznej terapii antybiotykowej u ciężko chorych pacjentów.
Właściwa profilaktyka antybiotykowa w chirurgii (odpowiedni czas rozpoczęcia oraz trwania kuracji) wiąże się z niższym ryzykiem zakażeń ran pooperacyjnych oraz niższym ryzykiem pojawienia się bakterii opornych na antybiotyki.
Badania wskazują, iż w niektórych przypadkach można zalecić krótszy czas leczenia bez wpływu na wynik leczenia, co również wpływa na niższą częstość oporności na antybiotyki.
Pobieranie próbek mikrobiologicznych przed rozpoczęciem empirycznej terapii antybiotykowej, monitorowanie wyników posiewów oraz uaktualnianie leczenia antybiotykami w oparciu o wyniki badań, stanowią czynniki zmniejszające nadmierne i niewłaściwe stosowanie antybiotyków.

Dane sieci EARS-Net z 2019 roku o oporności na antybiotyki w Polsce i Europie

Europejskie Centrum Kontroli i Prewencji Chorób (ECDC) w Sztokholmie co roku publikuje w ECDC Surveillance Atlas of Infectious Diseases (http://atlas.ecdc.europa.eu/public/) oraz w raporcie epidemiologicznym dane o oporności na antybiotyki szczepów bakterii izolowanych z krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego, zbierane w ramach Europejskiej Sieci Monitorowania Lekooporności EARS-Net (ang. European Antimicrobial Resistance Surveillance Network). Monitorowanie oporności na antybiotyki obejmuje osiem istotnych w epidemiologii oporności na antybiotyki gatunków bakterii: Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Pseudomonas aeruginosa, Acinetobacter baumannii, Staphylococcus aureus, Enterococcus faecalis, Enterococcus faecium oraz Streptococcus pneumoniae. Zbiórka danych w każdym z krajów Unii Europejskiej (UE) oraz krajów Europejskiego Obszaru Gospodarczego: Islandii i Norwegii (EOG) jest koordynowana przez narodowe ośrodki monitorowania oporności na antybiotyki. W Polsce funkcję koordynatora pełni Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Lekowrażliwości Drobnoustrojów w Narodowym Instytucie Leków.

Dane z 2019 roku wskazują duże zróżnicowanie oporności na antybiotyki w Europie, zarówno w poszczególnych krajach, jak i biorąc pod uwagę pary drobnoustrój-antybiotyk i grupy antybiotyków podlegajace monitorowaniu. Nadal, podobnie jak w latach poprzednch, zaobserwowano wyższe odsetki szczepów opornych na antybiotyki w krajach na południu i na wschodzie UE.

Najczęściej izolowanym z posiewów krwi drobnoustrojem jest E. coli, stanowiąca 44,2% wszystkich identyfikowanych szczepów bakterii. W Europie więcej niż połowa szczepów tego gatunku jest oporna na co najmniej jeden antybiotyk. W Polsce oporność E. coli na ampicylinę osiągneła w 2019 roku niemal 62%, oporność na cefalosporyny III generacji 17,1%, na fluorochinolony 33,0%, na aminoglikozydy 12,6%, a jednoczesna oporność na cefalosporyny III generacji, fluorochinolony i aminoglikozydy 9,3%. Niemal 10% szczepów jest oporna na trzy podstawowe grupy leków co jest bardzo niepokojące, ponieważ leki te są stosowane powszechnie w terapii empirycznej zakażeń w szpitalach. Kolejnym niepokojącym zjawiskiem jest obserwowana w wielu krajach europejskich oporność na karbapenemy u K. pneumoniae przekraczająca 10%. Zjawisko narastania oporności na karbapenemy u K. pneumoniae obserwowane w Polsce od 2016 roku jest związane z rozprzestrzenianie się szczepów K. pneumoniae wytwarzajacych karbapenemazy, zwłaszcza karbapenemazę NDM. W 2019 roku w Polsce wśród K. pneumoniae izolowanych z krwi stwierdzono 7,7% szczepów opornych na karbapenemy, a 45% izolatów wykazywało jednoczesną oporność na cefalosporyny III generacji, fluorochinolony i aminoglikozydy. Oporność na karbapenemy jest również często notowana w Polsce u pałeczek niefrementujących z gatunków P. aeruginosa i Acinetobacter spp., odpowiednio ok. 25% i 71%.

W Europie oporność ziarenkowców Gram-dodatnich na antybiotyki stanowi mniejszy problem niż oporność obserwowana u pałeczek Gram-ujemnych. W całej Europie od kilku lat obserwuje się trend spadkowy oporności na metycylinę u S. aureus, a w Polsce odsetek MRSA (S. aureus oporny na metycylinę) utrzymuje się na porównywalnym poziomie ok 15-16%. Również oporności na antybiotyki u S. pneumoniae, pomimo różnic w poszczególnych krajach, utrzymuje się od kilku lat na porównywalnym poziomie. Wyjątek stanowi oporność na wankomycynę u E. faecium, której wysokie odsetki obserwowano w różnych krajach, niezależnie od położenia geograficznego. Polska z odsetkiem 44% szczepów E. faecium opornych na wankomycynę należy obok Grecji (47,0%), Litwy (39,8%), Łotwy (39,7%), Irlandii (38,0%) i Węgier (35,9%) do krajów o najwyższym odsetku oporności na wankomycynę u E. faecium w Europie.

Dane sieci EARS-Net z 2019 roku wskazują, że pomimo usytuowania oporności na antybiotyki jako jednego z priorytetów polityki zdrowotnej w Unii Europejskiej oraz działań podejmowanych w poszczególnych krajach w ramach realizacji narodowych strategii przeciwdziałania oporności na antybiotyki, zjawisko to nadal stanowi jedno z najważniejszych wyzwań zdrowia publicznego w Europie. Trwająca obecnie epidemia COVID-19 powodująca ogromne obciążenie systemów ochrony zdrowia i ograniczająca dostępność badań mikrobiologicznych ze względu na przekierowanie działalności laboratoriów mikrobiologicznych na diagnostykę koronawirusa będzie niewątpliwie miała również wpływ na sytuację oporności na antybiotyki w Europie w roku 2020.

Co roku w dniu 18 listopada obchodzimy Europejski Dzień Wiedzy
o Antybiotykach.

Głównym celem EDWA jest zwrócenie uwagi i poprzez prowadzone działania podniesienie świadomości społeczeństwa, polityków oraz specjalistów medycznych na temat zjawiska narastania i rozprzestrzeniania się oporności na antybiotyki wśród drobnoustrojów wywołujących zakażenia u człowieka.